- W podróży
- Europa
Mała wielka Malta – atrakcje jednego z najmniejszych państw na świecie
Malta to jednocześnie miasto, państwo i wyspa. A w zasadzie cały archipelag leżący 80 km od Sycylii i 286 km od wybrzeża Tunezji.
W związku ze swoim położeniem Malta (główna wyspa mierzy 28 km wzdłuż i 10 km w najszerszym miejscu, w skład archipelagu wchodzą też mniejsze Gozo i malutkie Comino oraz siedem jeszcze mniejszych wysp) od wieków przyciągała uwagę śródziemnomorskiego świata.
Cywilizacja zaczęła się tu rozwijać ponad 7 tys. lat temu. W jaskini Ghar Dalam, położonej w południowej części Malty niedaleko miasteczka Birzebbuga odkryto ceramikę stworzoną ok. piątego tysiąclecia przed naszą erą, a także szczątki prehistorycznych zwierząt i pierwszych mieszkańców Malty. Część jaskini oświetlono i udostępniono zwiedzającym. Odnalezione w niej szczątki i artefakty można oglądać w niewielkim, ale bardzo ciekawym muzeum (heritagemalta.org).
Pierwsze większe budowle zaczęto wznosić na Malcie ok. 3600 r. p.n.e. Były to megalityczne świątynie, starsze niż budowle Stonehenge i egipskie piramidy. Pozostałości siedmiu z nich wpisano na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Kamienne bloki zdobione reliefami z wizerunkami zwierząt i figur geometrycznych można oglądać między innymi w Tarxien. Południowa świątynia kompleksu Mnajdra w Qrendi jest tak położona, że wskazuje położenie słońca w pierwszym dniu każdego sezonu: podczas wiosennej i jesiennej równonocy, a także zimowego i letniego przesilenia. Jedne z najlepiej zachowanych maltańskich świątyń to Ggantija na wyspie Gozo. Ich nazwa pochodzi od słowa ġgant co po maltańsku znaczy ogromny.
Katakumby, forty i pałace na Malcie
Pierwsi mieszkańcy Malty przybyli na nią z Sycylii. Długo jednak nie cieszyli się spokojem. Strategicznie położony archipelag został na ponad 600 lat pod panowaniem Fenicjan i Kartagińczyków. Pamiątką tych czasów są między innymi pozostałości wykutej w w skale świątyni Ras il-Wardija na południowo-zachodnim wybrzeżu wyspy Gozo czy przedmioty codziennego użytku znajdujące się w Muzeum Archeologicznym w Vallettcie, stolicy Malty.
Kolejni byli na wyspie Rzymianie. Z ich czasów pochodzą liczne podziemne miejsca kultu i pochówku, z których największymi są katakumby św. Pawła w Rabacie będące także najstarszym śladem chrześcijan na wyspie. Innym wspaniałym zabytkiem z czasów rzymskich jest dom arystokraty (także w Rabacie), z kolekcją wspaniałych mozaik i marmurowych posągów.
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Malta stała się częścią Cesarstwa Bizantyjskiego, później opanowali ją Arabowie (870–1091 r. ). Widać to wyraźnie w lokalnych nazwach, jako że maltański jest spokrewniony nie tylko z językami romańskimi, ale też z arabskim. Nie zachowały się natomiast niemal żadne przykłady architektury bizantyjskiej i arabskiej.
W późniejszych latach Malta stała się częścią Hrabstwa i Królestwa Sycylii, ale z czasów Średniowiecza też przetrwało niewiele zabytków. To, co do dziś stanowi o najbardziej charakterystyczny rys Malty, to architektura w stylu renesansowym i barokowym powstała podczas panowania na wyspach Zakonu Joannitów (1530 - 1798) zwanych Kawalerami Maltańskimi.
To za ich czasów powstało mnóstwo kościołów (jest ich w sumie na Malcie 313 i 46 na Gozo) i pałaców, które ozdabiali sprowadzani na wyspę architekci i malarze włoscy oraz flamandzcy. Stolica Malty Valletta, ale też Senglea, Vittoriosa i Cospicua zwane Trójmiastem (Three City) pełne są wspaniałych budynków wzniesionych z piaskowca, przybierającego odcienie od głębokiej żółci do platynowego złota.
Stolica Malty – Valletta
Położona na wschodnim wybrzeżu wyspy wzniesiona została na wyrastającym z wody stromym cyplu. To miasto-twierdza, które otaczają potężne mury obronne, strzegą bastiony chroniące niezliczoną ilość świątyń, pałaców i kamienic z charakterystycznymi kolorowymi balkonami. Valletta to też wąskie i strome uliczki, mniejsze i większe place, fontanny, rzeźby. Wpisana w całości na listę światowego dziedzictwa UNESCO Valletta z 320 obiektami, jest jednym z najbardziej bogatych w zabytki miejsc na świecie (www.visitmalta.com).
Najpiękniejsze plaże Malty i Gozo
Wschodnie wybrzeże Malty to głównie miasta, ale wystarczy przejechać na zachód i na dużo bardziej wiejskie Gozo, by sycić wzrok zielonymi polami na niewielkich wzgórzach.
Linię brzegową wysp tworzą liczne zatoczki i półwyspy. Między nimi rozciągają się piaszczyste plaże. Jednymi z najpiękniejszych są otoczona palmami Pretty Bay w miejscowości Birzebugga na Malcie, Gnejna Bay w okolicy Mgarr czy Golden Bay na północy wyspy. Gozo też ma kilka plaż piaszczystych, wśród których Ramla Bay jest największą i uważana za najładniejszą w całym archipelagu.
Na miejscu sporo jest plaż kamienistych. Niektóre mają formę długiego prostego nabrzeża, inne łagodnych zatok albo wąskich zatoczek wciśniętych między wysokie skały jak Mgarr Ix-Xini w okolicy Xewkija, il-Qbajjar w Marsalforn czy Wied il-Għasri na Gozo albo Slugs Bay niedaleko Mellieħa na Malcie.
W kilku miejscach brzegi wyspy przybierają formę klifów sięgających 130 m wysokości. Tak jest w Dingli na południowym wybrzeżu Malty i Ta' Ċenċ, w południowej części Gozo. Słona woda i wiatr drążące skały utworzyły też przez tysiące lat groty, pieczary i skalne grzyby wyrastające z morza. Najbardziej spektakularne było tzw. Lazurowe Okno (pisaliśmy o nim w tekście: Azure Window najgorętszym miejscem do nurkowania na Morzu Śródziemnym) na zachodnim wybrzeżu Gozo – skalny most, który niestety zawalił się dwa lata temu.
Nie grozi to na razie Błękitnej Grocie, czyli systemowi podziemnych korytarzy zalanych wodą w południowej części Malty. Wielkie wrażenie robią też Błękitna Laguna, cieśnina o krystalicznie czystej wodzie między wyspami Comino i Cominotto oraz Blue Hole czyli morskie jezioro o głębokości 15 m i szerokości 10 m, uważane za jedno z najlepszych spotów do nurkowania.
Bo Malta, Comino i Gozo to idealne miejsce do nurkowania i snorklowania. Krystalicznie przejrzysta woda, podwodne skały, pieczary, rafy, ale też wraki statków zadowolą mniej i bardziej zaawansowanych nurków. Għar Lapsi i Lantern Point to tylko dwa z wielu nurkowych spotów. O innych można się dowiedzieć z nurkowego przewodnika dostępnego na scubadivingmalta.co.uk.
Opiekuńcze oczy Fenicjan
Skaliste części maltańskiego wybrzeża były przez wieki wykorzystywane jako miejsc produkcji soli. W skałach drążono nieduże, kwadratowe lub prostokątne „baseny”, w których osadzała się sól. Technika produkcji soli sięgając czasów rzymskich jest do dziś przekazywana z pokolenia na pokolenie, a baseny solankowe (salt pans) zwane też solnymi panwiami można znaleźć na całym maltańskim wybrzeżu. Do najlepiej zachowanych należą liczące 350 lat panwie Qbajjarte na północnym wybrzeżu Gozo, w pobliżu Marsalforn. Do dziś okoliczni mieszkańcy od maja do września pozyskują tu sól, którą sprzedają do sklepów i restauracji.
Tradycyjnym zajęciem Maltańczyków jest też łowienie ryb. W zatokach wokół wysp bujają się na falach drewniane łodzie zwane luzzu, których historia sięga czasów Fenicjan. Malowane są w charakterystyczne pasy w kolorach żółtym, niebieskim, czerwonym i zielonym z dodatkiem białego. Charakterystycznym motywem malowanym lub rzeźbionym na dziobach łodzi są też chroniące podobno przez złym urokiem oczy. Najwięcej malowniczych luzzu można zobaczyć w porcie Marsaxlokk na południowo-wschodnim wybrzeżu Malty.
Jedzenie na Malcie
Marsaxlokk słynie też z targu rybnego odbywającego się w niedzielę. Ale przez cały tydzień można zobaczyć przy nabrzeżu rybaków wyciągających z sieci ryby czy naprawiających łodzie. Warto tu też usiąść w którejś z licznych restauracyjek, by zjeść rybę z grilla, tartę rybną (lampuki pie) albo zupę z ryb (aljotta).
Kuchnia na Malcie jest prosta i bardzo smaczna. Typowymi daniami jest gulasz z królika, kapunata czyli lokalny ratatuj, zupa wdowy z serem owczym lub kozim, bigilla – pasta z fasoli z czosnkiem. Za kilka euro można kupić hobz biz-zejt, kanapkę z tuńczykiem, cebulą, kaparami i pomidorami. Najtańszą przekąską są pastizzi (0,35 euro sztuka) – pierożki z ciasta przypominającego francuskie faszerowane ricottą albo pastą z zielonego groszku. Do tego cappuccino i można godzinami siedzieć w kawiarnianym ogródku rozkoszując się niespiesznym rytmem maltańskich miasteczek.
Niedrogą przekąską jest też ftira. Na Malcie to okrągły chlebek podawany w formie kanapki, na Gozo rodzaj małej pizzy z ziemniakami, pomidorami, anchois i kaparami. Dobre są też różnego rodzaju risotta, tradycyjne pizze i timpana – mięsno-makaronowa zapiekanka. Na deser ciastka daktylowe z nugatem – qubbajt lub kannoli czyli chrupiące rożki wypełnione słodką ricottą. A do picia wytwarzane na wyspach wina z lokalnych odmian winogron Gellewza czy Ghirghentina.
- Komunikacja między wyspami
Trudno wymienić wszystkie atrakcje Malty, Gozo i Comino. Łatwo natomiast do nich dotrzeć. Między Maltą i Gozo pływa regularnie prom (bilet w dwie strony kosztuje 4,65 euro). Na wyspach kursują liniowe autobusy docierające do wszystkich miast, miasteczek, wiosek, zatok, plaż czy ruin. Tygodniowy bilet na wszystkie linie kosztuje 21 euro. www.publictransport.com.mt
- Malta język
Malta, która była brytyjską kolonią ponad 160 lat to też znakomite miejsce do nauki języka angielskiego. Jest tu nie tylko mnóstwo szkół i kursów językowych, ale też możliwość praktykowania na co dzień, ponieważ że angielski jest drugim na wyspie i powszechnym w użyciu językiem urzędowym. Można więc połączyć przyjemność doświadczania tradycyjnej śródziemnomorskiej kultury z pożyteczną anglosaską.
Jakby tego było mało, Malta ma klimat z gorącym latem, które chłodzi morska bryza i ciepłą zimą, niewielką ilością opadów i rekordowo dużą słonecznych dni przez cały rok.