„Chełmoński” w Krakowie. Największa w historii prezentacja dzieł mistrza polskiego realizmu

Od 8 sierpnia do 30 listopada 2025 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie można zobaczyć największą w historii wystawę dzieł Józefa Chełmońskiego. Ponad 190 prac, w tym nieznane obrazy z prywatnych kolekcji, pokazane w nowej odsłonie, wzbogacone o badania i konserwacje.

To jedna z tych ekspozycji, które zapiszą się w historii polskiej kultury na lata. „Chełmoński” w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie wieńczy trzyczęściowy, narodowy projekt poświęcony twórczości Józefa Chełmońskiego. Po Warszawie i Poznaniu przyszedł czas na finał – z rozmachem, którego nie widzieliśmy w polskim muzealnictwie od dawna.

Od 8 sierpnia do 30 listopada 2025 roku można zobaczyć aż 195 dzieł artysty – oleje, akwarele, rysunki i szkice – sprowadzone z muzeów, prywatnych zbiorów w kraju i za granicą. Wiele z nich dotąd pozostawało niedostępnych dla publiczności. To pierwsza tak wszechstronna prezentacja twórczości Chełmońskiego, oparta na najnowszych badaniach z historii sztuki i konserwacji.

Józef Chełmoński, Żurawie - powitanie słońca, olej na płótnie, 1910, Muzeum sztuki w Łodzi

Trzy oblicza Chełmońskiego

Organizatorzy postanowili zbudować ekspozycję w sposób, który daje widzowi swobodę poruszania się między tematami i motywami. Struktura wystawy jest otwarta, a każda z trzech części została zaplanowana jako równorzędna, by nikt nie miał poczucia, że istnieje jedna „właściwa” ścieżka odbioru.

Centralna część, widoczna zaraz po wejściu, skupia się na dynamice i ekspresji. Tu królują sceny z rozpędzonymi zaprzęgami, pełne energii i malarskiego rozmachu. Szczególne zainteresowanie budzi „Powrót z balu” – obraz pochodzący z prywatnej kolekcji, który po raz pierwszy trafia na widok publiczny. To jeden z tych momentów, w których wystawa staje się czymś więcej niż tylko pokazem sztuki – staje się wydarzeniem odkrywania.

Lewa część ekspozycji przenosi widzów w świat wsi polskiej przełomu XIX i XX wieku. To tutaj znalazły się najbardziej rozpoznawalne obrazy Chełmońskiego – „Babie lato” z charakterystyczną pajęczyną unoszoną przez wiatr, dramatyczna „Burza” czy symboliczne „Bociany”. Kuratorzy zestawili je z mniej znanymi pracami, które pozwalają lepiej zrozumieć sposób, w jaki malarz obserwował codzienność wsi – z jej rytuałami, sezonowością prac i niełatwym życiem.

Trzecia sekcja to zaproszenie do kontemplacji natury. Chełmoński był nie tylko malarzem pejzażu, ale i uważnym obserwatorem przyrody. Obrazy takie jak „Odlot żurawi” czy „Noc gwiaździsta” odsłaniają jego wrażliwość na światło, ruch i ulotne chwile. Towarzyszą im szkice i studia na papierze, które pokazują proces powstawania dzieł – od pierwszej kreski po finalny obraz.

Cztery sposoby na odkrycie mistrza

Aby widzowie mogli jeszcze pełniej wejść w świat Chełmońskiego, muzeum przygotowało cztery ścieżki tematyczne. Ścieżka hipologiczna skupia się na przedstawieniach koni, których malarz był prawdziwym mistrzem. Etnograficzna pokazuje bogactwo i autentyzm scen wiejskich. Ornitologiczna przybliża jego fascynację ptakami – od bocianów po żurawie. Natomiast konserwatorska odsłania kulisy pracy nad zachowaniem dzieł w jak najlepszym stanie, prezentując efekty badań i działań konserwatorskich.

Każda z tych ścieżek wzbogacona jest komentarzami specjalistów – nie suchymi notkami, lecz przemyślanymi narracjami, które pozwalają lepiej zrozumieć kontekst powstania poszczególnych obrazów. Dzięki temu odbiorca sam może odpowiedzieć na pytanie, które kuratorzy postawili jako główne hasło wystawy: jaki jest mój Chełmoński?

Józef Chełmoński, Babie lato, olej na płótnie, 1875, Muzeum Narodowe w Warszawie

Projekt WikiChełmoński

Wystawa korzysta z nowoczesnych narzędzi, które ułatwiają pogłębiony odbiór sztuki. Audioprzewodnik stworzony przez Anetę Chmielińską – autorkę popularnego podcastu przyrodniczego „Dzikoprzygody” – to 22 opowieści o niezwykłych zjawiskach natury, które Chełmoński potrafił uchwycić na płótnie. Rozmieszczone w salach kody QR prowadzą do opracowań w Wikipedii przygotowanych specjalnie na potrzeby tego projektu w ramach współpracy z Muzeum Narodowym w Poznaniu i Stowarzyszeniem Wikimedia Polska. To przykład, jak nowoczesne technologie mogą wspierać edukację kulturalną.

„Czwórka” w Sukiennicach 

Finałowa odsłona „Chełmońskiego” w Krakowie to nie tylko wystawa w Gmachu Głównym. Równolegle w Malarni w Sukiennicach prezentowana jest ekspozycja „Czwórka. O konserwacji i badaniach obrazu Józefa Chełmońskiego”. To unikatowa okazja, by poznać proces konserwacji jednego z najsłynniejszych dzieł malarza, które ze względu na rozmiar i wrażliwość nie może opuścić stałej galerii. Zwiedzający mogą zobaczyć efekty pracy konserwatorów, zapoznać się z wynikami badań technicznych i dowiedzieć się, jak dba się o dzieła sztuki o tak dużej skali. Wejście na tę ekspozycję jest możliwe w ramach biletu na wystawę główną.

Projektowi towarzyszy dwutomowe wydawnictwo – pierwszy tom zawiera eseje zespołu kuratorskiego, drugi jest katalogiem prac. Dla odwiedzających przygotowano także przewodnik po krakowskiej ekspozycji, a program wydarzeń obejmuje warsztaty, oprowadzania tematyczne i spotkania z kuratorami. Dzięki temu wystawa staje się nie tylko wydarzeniem artystycznym, ale i edukacyjnym, pozwalającym różnym grupom odbiorców na wejście w dialog z twórczością Chełmońskiego.

Informacje praktyczne

Wystawę „Chełmoński” można oglądać w Muzeum Narodowym w Krakowie od 8 sierpnia do 30 listopada 2025 roku. Gmach Główny będzie otwarty codziennie od godziny 10:00 do 18:00, a w wybranych terminach – między 8 a 18 sierpnia, 30 a 31 sierpnia oraz od 10 do 30 listopada – godziny otwarcia zostaną wydłużone do 20:00. Bilet obejmuje także wstęp na ekspozycję „Czwórka” w Sukiennicach.

Fot. materiały prasowe