Augustów nie tylko dla żeglarzy. Dom Turka znów otwarty dla ciekawych świata

W czasie wakacyjnych wędrówek po malowniczej północno-wschodniej Polsce warto zatrzymać się w Augustowie, mieście znanym z jezior, kanałów i pięknych lasów. To właśnie tu, w cieniu Puszczy Augustowskiej, w odrestaurowanym zabytkowym Domu Turka, kryje się jedna z najważniejszych i najbardziej poruszających opowieści o polskiej historii XX wieku.

Augustów przyciąga turystów nie tylko spokojem jezior i ciszą lasów. Podczas wakacyjnych podróży warto zejść z utartych szlaków i zajrzeć w miejsca, które opowiadają o historii, często tej najtrudniejszej, ale niezwykle ważnej. Jednym z nich jest Dom Turka – zabytkowa kamienica w samym sercu miasta, tuż obok kanału i głównych spacerowych traktów. Od niedawna to nie tylko zabytek architektury, ale przede wszystkim nowoczesne muzeum, które w niezwykle przejmujący sposób opowiada o Obławie Augustowskiej – największej, a wciąż mało znanej, powojennej zbrodni na Polakach.

Odrestaurowany z niezwykłą dbałością o detale, Dom Pamięci Obławy Augustowskiej to dziś miejsce, które na nowo wpisuje się w krajobraz Augustowa. Przyciąga nie tylko tych, którzy szukają wytchnienia wśród jezior i borów, ale także tych, którzy chcą zrozumieć przeszłość tego regionu. Dodatkowym powodem, by tu zajrzeć, jest fakt, że nowa odsłona Domu Turka została doceniona na świecie – właśnie trafiła do finału prestiżowego konkursu World Architecture Festival Awards 2025.

Warto zatem, planując urlop na Podlasiu lub Suwalszczyźnie, dodać to miejsce do swojej podróżniczej mapy. Augustówzyskał nie tylko nową atrakcję turystyczną, ale także ważne miejsce pamięci, które wciąga i zostaje w głowie na długo po powrocie do domu.

Dom Turka w Augustowie. Świadek historii i nowoczesnej architektury

Dom Turka w Augustowie to nie tylko architektoniczna perełka z początku XX wieku, ale przede wszystkim świadek dramatycznej historii Polski. Kamienica, którą przypisuje się architektowi Włodzimierzowi Ślósarskiemu, swą potoczną nazwę zawdzięcza przedwojennej cukierni „Ankara” prowadzonej przez bośniackiego imigranta. Jednak w pamięci mieszkańców zapisała się nie za sprawą słodkich wypieków, lecz mrocznych kart historii.

W czasie II wojny światowej budynek został przejęty przez NKWD, a później przez UB. W latach 1945-1956 jego piwnice były miejscem aresztów, brutalnych przesłuchań i tortur, także wobec ofiar Obławy Augustowskiej – największej zbrodni na Polakach po II wojnie światowej. To właśnie tu, w lipcu 1945 roku, przetrzymywano zatrzymanych z Augustowszczyzny.

W 2021 roku, kiedy zabytkowa kamienica chyliła się ku ruinie, Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiegoodkupił ją z zamiarem stworzenia tu muzeum – Domu Pamięci Obławy Augustowskiej, opowiadającego o dramatycznej historii regionu i jej ofiarach.

Architektura, która przywraca pamięć

Za projekt rewitalizacji i rozbudowy Domu Turka odpowiada pracownia architektoniczna Tremend. Architekci podeszli do zadania z ogromnym wyczuciem: odrestaurowali oryginalne detale zabytkowej kamienicy, przywrócili jej historyczny charakter, a jednocześnie dostosowali ją do potrzeb nowoczesnej instytucji muzealnej.

Nowa część muzeum powstała jako architektoniczne dopełnienie zabytkowego budynku. Jej elewacja – złożona z wertykalnych aluminiowych elementów, które zmieniają swój charakter w zależności od pory dnia – subtelnie nawiązuje do krajobrazu Puszczy Augustowskiej i symboliki „lasu”, który w tej historii oznacza zarówno schronienie, jak i miejsce kaźni.

Ważnym elementem przestrzeni pamięci jest Mur Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej, autorstwa Tomasza Trzupka. Upamiętnia on blisko 600 osób zamordowanych w lipcu 1945 roku, a jego projekt, tak jak całe założenie, odwołuje się do idei lasu, jego granicy i nieuchronności.

We wnętrzach zachowano ślady dawnych cel aresztanckich. Nowoczesna przestrzeń ekspozycyjna współistnieje tu z autentycznymi, naznaczonymi historią fragmentami architektury. Każdy detal przywraca pamięć o ofiarach, których głos przez lata był milczeniem.

Polska architektura na podium światowym

Projekt Tremend został właśnie doceniony na arenie międzynarodowej. Dom Turka znalazł się w finale World Architecture Festival Awards 2025, w kategorii „Culture”. Wśród 16 wyróżnionych obiektów z całego świata jest także Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie autorstwa Thomas Phifer and Partners oraz APA Wojciechowski.

Tegoroczna edycja WAF to kolejna okazja, by polska architektura wybrzmiała na globalnej scenie. Tremend ma tu już swoją renomę – w 2024 roku zdobyła nagrodę za Dworzec Metropolitalny w Lublinie, wcześniej doceniono ich projekty w kategoriach „Transport”, „Hotele” i „Projekty przyszłości”.

World Architecture Festival, czyli architektoniczny Oscar

World Architecture Festival to najważniejsze wydarzenie branży architektonicznej na świecie. To tu co roku spotykają się najważniejsi architekci i projektanci, by prezentować swoje pomysły, uczestniczyć w debatach i śledzić najnowsze trendy. WAF Awards to coś więcej niż konkurs – to barometr tego, jak dziś rozumiemy rolę architektury we współczesnym świecie.

Finałowa prezentacja projektów, w tym Domu Turka, odbędzie się na żywo przed międzynarodowym jury. Dla Augustowa i Polski to szansa, by opowieść o Obławie Augustowskiej, ale też o roli architektury w pracy z trudną pamięcią, usłyszał cały świat.

Oficjalna inauguracja Domu Pamięci Obławy Augustowskiej odbyła się 12 lipca 2025 roku, dokładnie w 80. rocznicę tragicznych wydarzeń. To miejsce stanie się nie tylko muzeum, ale również przestrzenią refleksji, edukacji i dialogu. Dzięki architekturze, która nie narzuca, a opowiada z szacunkiem, Augustów odzyskuje ważny punkt na swojej mapie pamięci.

Fot. materiały prasowe